Przedstawię Ci dzisiaj znakomite narzędzie, które odpowiednio zastosowane sprawi, że Twoja komunikacja ulepszy się, a relacje z drugą osobą ulegną zdecydowanej poprawie. Zastanów się na początek, jak często zwykła rozmowa potrafi się przerodzić w prawdziwą kłótnię? Zapewne miałeś w swoim życiu takie sytuacje, gdy po odbytej sprzeczce, zadawałeś sobie pytanie: „w zasadzie to, o co poszło?”. Twój rozmówca źle zinterpretował Twoje słowa, bo przecież nie o to Ci chodziło, prawda? Kluczem do wzajemnego zrozumienia jest tutaj asertywny komunikat JA.
Samo pojęcie komunikatu Ja poznałam dawno temu czytając jedną z książek o komunikacji, jednak wtedy nie zdawałam sobie jeszcze sprawy z jego ogromnej siły. Przypomniałam sobie o nim, kiedy zauważyłam, że moje słowa nie zawsze są odbierane przez innych tak, jakbym tego chciała. Zaczęłam stosować komunikat Ja w codziennych rozmowach i zauważyłam znaczną poprawę. Teraz już wiem, że umiejętność posługiwania się tym narzędziem jest jednym z podstawowych elementów wartościowej komunikacji.
Komunikat Ja pozwala na takie wyrażenie naszych uczuć i oczekiwań w stosunku do drugiej osoby, które nie są dla niej raniące i nie godzą w żaden sposób w poczucie własnej wartości. Ponadto dyskutowana kwestia zostaje tutaj szczegółowa wyjaśniona i nazwana, dzięki czemu nie ma miejsca na domysły, z których to często wychodzą nieporozumienia. W dodatku komunikat taki otwiera dyskusję i jest nastawiony na rozwiązania.
Komunikat Ja może być używany zarówno w niejasnych sytuacjach konfliktowych, jak i w momentach, kiedy jesteś zadowolony z zachowania drugiej osoby i chcesz jej o tym powiedzieć. Wydaje Ci się, że jest to proste i żadne narzędzia nie są Ci potrzebne?
Przyjrzyjmy się poniższej rozmowie matki (M) z jej 11-letnim synem (S):
M: Jakie piękne obrazki, naprawdę potrafisz ślicznie rysować (Ty potrafisz)
S: Ale mamo, ja się dopiero uczę! Pani w szkole powiedziała, że mamy cały czas ćwiczyć
M: Ty nie musisz ćwiczyć, bo już idzie Ci świetnie! (Ty nie musisz, idzie Ci)
S: Co to opowiadasz?! Nie widzisz jak ten samochód wygląda? W ogóle nie przypomina samochodu!
M: Nie bądź taki skromny, rysowanie to dla Ciebie pestka! (nie bądź, dla Ciebie)
S: Ty nic nie rozumiesz! Idź sobie!
Naturalnie zamiarem matki było pochwalenie jej syna za pracę, którą wykonuje, a nie doprowadzenie do tej drobnej sprzeczki, po której obie strony nie czują się komfortowo. Zanim przećwiczymy tę sytuację z komunikatem Ja, przyjrzyjmy się jego konstrukcji.
Asertywny komunikat Ja składa się przede wszystkim z trzech części:
1. Zachowanie – opis zachowania, który umożliwi drugiej osobie spojrzenie na całą sytuację tak, jak Ty ją widzisz. Podaj dokładny opis co się wydarzyło
2. Skutki – podaj konkretne skutki zachowania, które są odczuwalne teraz lub będą przez Ciebie odczuwalne w przyszłości
3. Emocje – powiedz jak się czujesz w związku z tą sytuacją
Czasami poleca się także podanie oczekiwania w stosunku do drugiej osoby, powiedzenia jej na koniec, czego od niej chcemy. Ja jednak wychodzę z założenia, że mój rozmówca sam znajdzie rozwiązanie, dzięki czemu będzie bardziej zmotywowany do wprowadzenia go. Jednakże są takie sytuacje, gdzie powiedzenie o naszych oczekiwaniach, o tym czego chcemy w zamian naprawdę działa cuda.
Ważne, abyś przy opisie zachowania nie używał obwiniających słów. Wyrzuć ze swojego słownika takie słowa jak „nigdy” i „zawsze” i przestań używać ich w odniesieniu do rozmówcy. Po pierwsze dlatego, że nie są one prawdą („Ty nigdy nie zmywasz naczyń” – naprawdę NIGDY?, „Ty zawsze mnie krytykujesz” – rzeczywiście ZAWSZE?), a po drugie dlatego, że słowa te są bardzo raniące dla ich adresata. Istotne jest także, abyś wiedział, że nie zawsze potrzeba użyć wszystkich trzech części. Skutki czy oczekiwania są czasami pomijane, jednak emocje i opis zachowania powinny znaleźć się w takim komunikacie. Dodatkowo warto także powiedzieć coś budującego i wspierającego Waszą relację, tzn. pokazać, że Ci na niej zależy.
Teraz możemy powrócić do poprzedniej sytuacji i rozmowy mamy z synem. Dodatkowym narzędziem, które zostało tutaj użyte jest słuchanie odzwierciedlające, które świetnie się łączy z komunikatem Ja. Oto, jak mogłaby by wyglądać ta rozmowa przy zastosowaniu komunikatu Ja:
M: Jestem pod wrażeniem Twoich postępów z plastyki (Ja jestem)
S: Mamuś, ja się dopiero uczę, Pani w szkole powiedziała nam, żebyśmy cały czas ćwiczyli
M: Dlatego teraz ćwiczysz, żeby ładniej rysować? (słuchanie odzwierciedlające, opis sytuacji)
S: Tak, nie potrafię narysować samochodu, w szkole szło mi trochę lepiej
M: Rozumiem, że w szkole umiałeś narysować ten samochód? (słuchanie odzwierciedlające) Jednak te obrazki naprawdę bardzo mi się podobają (mnie się podobają)
S: Dziękuję, może rzeczywiście nie są takie złe.
Oczywiście rozmowa mogłaby przebiec inaczej, jednak jest to przykład, który porównuje komunikat TY z komunikatem JA. W drugim dialogu pojawia się wspomniane słuchanie odzwierciedlające, które w połączeniu z komunikatem Ja tworzy skuteczniejsze narzędzie w stosunku do dialogu, w którym stosowałbyś tylko komunikat Ja.
Powracając do struktury komunikatu Ja, wyobraź sobie, że wychodząc z pracy czy ze szkoły pędzisz szybko do domu, aby przygotować obiad dla swojego partnera czy kogoś z rodziny. Robisz zakupy, spędzasz dwie godziny na gotowaniu i szykowaniu stołu. W podekscytowaniu oczekujesz na przyjście drugiej osoby i jej reakcję. Jednak kiedy otwierają się drzwi do domu wchodzi zmęczona postać, która mówi do Ciebie: „Co jest do jedzenia? Jestem strasznie głodny… Przygotowałaś obiad? Mam dużo pracy, muszę posiedzieć przy komputerze, możesz mi nałożyć i przynieść do pokoju?”. Jaka byłaby Twoja reakcja? Prawdopodobnie zrobiłoby Ci się przykro, że Twoje poświęcenie nie zostało docenione i mogłaby wyniknąć z tego nieprzyjemna rozmowa.
Stosując komunikat JA moglibyśmy powiedzieć: „Spędziłam dzisiaj ponad dwie godziny na przyszykowaniu dla nas obiadu (opis), ponieważ chcę spędzać z Tobą więcej czasu (budowanie relacji). Czuję się niedoceniona i jest mi przykro (uczucia), bo poprosiłeś mnie o nałożenie dla Ciebie posiłku, który chciałbyś zjeść w samotności(opis).”
Inny przykład z życia: „Kiedy zapominasz zrobić zakupów, o które Cię wczoraj prosiłam (opis zachowania), czuję złość (emocje), bo muszę wtedy zrobić to ja i nie mam już czasu na przyszykowanie dla nas wspólnego śniadania (skutek)”.
Stosowanie komunikatu Ja w życiu codziennym pomoże Ci lepiej zrozumieć nie tylko siebie, ale także tę drugą osobę. Instrument ten udoskonala jakość relacji, i przede wszystkim daje możliwość zmiany zachowania drugiej osoby, bez ranienia jej. Na początku używanie takiego komunikatu może być dla Ciebie niemałym wyzwaniem. Spróbuj stosować go nie tylko w sytuacjach konfliktowych, ale także w docenianiu i pochwałach. Komunikat Ja to przecież umiejętność, którą możesz w sobie wyćwiczyć, aby cieszyć się jej efektami. Szybko zobaczysz, że było warto.
